โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช

1 2


อาหาร พะยูน เป็นสัตว์กินพืชโดยกินหญ้าทะเลเป็นอาหารหลัก จากการศึกษาพบว่าพะยูนในประเทศไทยชอบกินหญ้าทะเล 3 ชนิด คือ หญ้าทะเลใบกลม (Halophila ovalis ) หญ้าเต่า (Thalassia hemprichii ) หญ้าชะเงาใบสีน้ำตาล (Cymodocea rotundata ) แต่ก็มายงานว่า ในมหาสมุทรแปซิฟิกบางแห่งพบว่า พะยูนกินหอยขนาดเล็กบ้าง แต่ไม่มากนัก และไม่ใช่อาหารหลัก เข้าใจว่าคงปะปนไปกับหญ้าทะเลที่กลังถูกดุนกัดกินอยู่ตามพื้นทะเลนั่นเอง พะยูนดำน้ำลงกินหญ้าทะเล และจะโผล่ขึ้นมาหายใจทุก 1-3 นาที โดยใช้เวลาหายใจบนผิวน้ำสั้นมากเพียง 2-3 วินาทีต่อครั้ง	พะยูนและลูก อุทยานแห่งชาติหาดเจ้าไหม
พะยูนออกหากินทั้งกลางวันและลางคืน โดยใช้เวลาหากินวันละ 15-20 ชั่วโมง เพื่อให้ได้ปริมาณอาหารประมาณ 25-30 กิโลกรัม ต่อวัน การกินหญ้าทะเลของพะยูนกระทำโดยการใช้ริมฝีปากที่หนาและแข็งแรงดุนกินลำต้นหรือหัวของหญ้าทะเล ซึ่งฝังอยู่ใต้พื้นทราย เช่นเดียวกับการขุดหรือดุนหาอาหารของหมู่ จึงทำให้พะยูนมีชื่อไทยอีกชื่อหนึ่งว่า "หมูน้ำ" และด้วยพฤติกรรมการกินหญ้าเหมือนวัว จึงมีชื่อภาษาอังกฤษว่า "Sea cow"

การสืบพันธุ์
พะยูนไม่มีฤดูกาลสืบพันธุ์ที่แน่นอน วัยเจริญพันธุ์หรือความพร้อมเพื่อสืบพันธุ์อยู่ในราว 8-18 ปี เมื่อพะยูนทั้งเพศผู้และเพศเมียผสมพันธุ์กันแล้วจะใช้เวลาตั้งท้อง 11 เดือน (บางรายงาน 13-15 เดือน) โดยปกติแล้ว แม่พะยูนให้กำเนิดลูกครั้งละ 1 ตัว แต่ก็มีบางครั้งที่ออกเป็นลูกแฝด ลูกพะยูนจะอยู่กับแม่เพื่อกินนมเป็นเวลา 2 ปีจึงหย่านม ซึ่งตลอดระยะเวลาพะยูนพะยูนตัวที่เป็นพ่อจะยังคงช่วยเลี้ยงลูกด้วย แต่ก็มีรายงานส่วนหนึ่งกล่าวว่า พะยูนเพศผู้มักไม่ช่วยเลี้ยงลูก เพียงแต่ทำหน้าที่ผสมพันธุ์แล้วก็แยกย้ายกันไป

พะยูนเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหรืออกลูกเป็นตัว จึงมรระบบรกเพื่อช่วยส่งเลือดไปเลี้ยงตัวอ่อนในมดลูก แต่เนื่องจากความที่ต้องอาศัยอยู่ในน้ำ ทำให้มีวิวัฒนาการของรกเป็นแบบไม่หลุดออก (Nondeciduous placental) เพื่อป้องกันมิให้เสียเลือดออกไปมากขณะคลอดลูกในน้ำ อีกทั้งการแข็งตัวของเลือดเป็นไปอย่างรวดเร็วมากเพื่อช่วยป้องกันการเสียเลือดอีกทางหนึ่ง ลูกอ่อนที่ออกมาจะเกาะดูดนมจากเต้านมของแม่ ตรงตำแหน่งหน้าอกใต้ครีบอกทั้งสองข้าง โดยแม่พะยูนอาจว่ายน้ำเอียงตัวให้ก่อนพร้อมทั้งใช้ครีบอกช่วยพยุงประคองลูกอ่อนไว้ จนเมื่อลูกแข็งแรงสามารถดูดนมได้เองจากด้านล่างขณะว่ายน้ำ ตลอดช่วงอายุของพะยูนเพศเมีย ซึ่งยาวกว่า 50-55 ปีนั้น สามารถให้ลูกได้เพียง 5-6 ตัว และนี่คงเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้พะยูนใกล้สูญพันธุ์ง่ายขึ้น

พฤติกรรมอื่นๆ
พะยูนสามารถซ่อนเร้นแฝงตัวในแนวหญ้าทะเลได้ด้วยการลอยตัวสงบนิ่ง โผล่เพียงรูจมูกทั้งคู่ที่อยู่ในตำแหน่งด้านบนขึ้นมาหายใจเหนือผิวน้ำ โดยมิต้องโผล่ขึ้นมาหายใจทั้งหัวหรือทั้งตัวเลย อีกทั้งผิวสีเทาที่กลมกลืนกับสภาพแวดล้อมทำให้ศัตรูมิอาจเห็นพะยูนได้ชัดเจนนัก ลูกพะยูนมักว่ายน้ำเกาะหลบอยู่บนหลังแม่เมื่อมีภัยมา ทั้งนี้เพราะภัยส่วนใหญ่มาจากทางด้านล่าง เช่น การโจมตีของฉลาม

           พะยูนอยู่กันเป็นฝูง ตั้งแต่กลุ่มเล็กๆ 2-3 ตัวไปจนถึง 60 ตัว เป็นการรวมฝูงกันทั้งเพศผู้ เพศเมีย และลูกอ่อน บางครั้งการรวมตัวเป็นฝูงใหญ่เกิดขึ้นเมื่อมีศัตรูเข้ามารุกราน และในบางกรณีก็ออกหากินเดี่ยวกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป ซึ่งอาจเนื่องมาจากการสื่อสารระหว่างพะยูนด้วยกันไม่ดีนัก มันจึงอยู่รวมกันไม่ค่อยได้
          พะยูนใช้แพนหางเป็นหลักเพื่อโบกพัดน้ำในการเคลื่อนที่ ส่วนครีบอกทั้งสองข้างจะถูกหุบเข้าแนบชิดตัวเสมอ แต่จะกางออกเพื่อใช้ค้ำยันในการเคลื่อนที่ขณะหาอาหารกินบนพื้นทรายเพียงเล็กน้อย พะยูนสามารถเคลื่อนที่ใต้น้ำด้วยความเร็วราว 8-10 กิโลเมตรต่อชั่วโมง แต่หากตกใจหรือหนีศัตรูก็สามารถเร่งความเร็วเป็น 20 กิโลเมตรต่อชั่วโมงได้
          จากเหตุที่พะยูนเป็นสัตว์ที่ไม่มีอวัยวะใดๆ ในการต่อสู้ป้องกันตัว และมีข้อจำกัดในเรื่องของการสืบพันธุ์และอาหารการกิน จึงเป็นเหตุให้จำนวนประชากรของพะยูนมีอยู่ไม่มากนัก สมทบกับปัญหาแหล่งอาหารของพะยูน ซึ่งก็คือ แหล่งหญ้าทะเล กำลังถูกคุกคามและลดจำนวนลงเรื่อยๆ และปัญหาของการติดอวนของชาวประมง ทำให้พะยูนไม่สามรถขึ้นมาหายใจบนผิวน้ำได้ พะยูนเป็นจำนวนมากต้องสูญเสียชีวิตลงภายในอวนประมงเหล่านั้น ในปัจจุบันจำนวนของพะยูนทั่งโลกจึงลดลงเรื่อยๆ และความรู้ความเข้าใจของมนุษย์ที่ต่อการดำรงชีวิตของพะยูนก็มีอยู่อย่างจำกัด เราจึงควรต้องรีบดำเนินการใดๆ เพื่อให้พะยูนและลูกน้อยสามารถดำรงเผ่าพันธุ์ของตนไว้คู่กับมนุษย์เราได้ต่อไป